Realiteti i ri gjeopolitik e ka kthyer median, nga mjet informimi, në një armë të sofistikuar. Edhe pse në Republikën e Maqedonisë së Veriut asnjë media nuk është në pronësi të personave juridikë apo fizikë nga Rusia, Kina apo Irani, megjithatë, narrativat e tyre janë të pranishme në sferën mediatike. Mediat e reja, të cilat përdorin internetin si platformë, përdoren më së shumti për të promovuar agjendat e qendrave jodemokratike të fuqisë politike dhe ekonomike botërore. 

Shkruan: Xhelal Neziri

Prezenca ruse në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut u rrit me fillimin e agresionit kundër Ukrainës në shkurt të vitit 2022. Paralelisht me aksionet ushtarake në terren, palët filluan edhe një luftë mediatike për të krijuar opinionin botëror në mbështetje të agjendave të tyre. Në përgjigje të kësaj propagande të intensifikuar, mediat shtetërore ruse RT dhe Sputnik u ndaluan të transmetohen nga operatorët kabllorë në vend me vendim të Qeverisë së RMV-së. Megjithatë, ndikimi rus vazhdoi të përhapet përmes disa kanaleve televizive serbe dhe bullgare që janë të pranishme në platformat digjitale dhe kabllore të vendit.

Të dhënat për pronësinë e mediave, të cilat SCOOP i ka marrë nga Regjistri Qendror i Maqedonisë, tregojnë se asnjë medium i vetëm në vend nuk është në pronësi të ndonjë qytetari apo kompanie afariste ruse. Por analiza e katër mediave në gjuhën maqedonase, njëra prej të cilave është në pronësi të shtetit rus, ndërsa tre janë të afërta me partitë politike në vend, të cilat gjithashtu janë cilësuar si pro-ruse nga disa përfaqësues të qeverisë apo ekspertëve, tregoi se narrativat ruse janë më se të pranishme në sferën mediatike lokale. Për qëllime të këtij hulumtimi është monitoruar raportimi në portalet Russia Beyond, Think, Antropol dhe Kukuriku. Këto media online kanë promovuar qëndrimet ruse në lidhje me agresionin ndaj Ukrainës, qëndrimin e Rusisë kundër NATO-s dhe BE-së, dhe në të njëjtën kohë duke lartësuar figurën e presidentit rus Vladimir Putin. Sa i përket mediave tradicionale, sfera e ndikimit është më e ngushtë.

Ndikimi nëpërmjet narrativëve

Në mënyrë eksplicite, pozicionet dhe qëndrimet ruse për temat kryesore gjeopolitike janë promovuar kryesisht nga portali think.mk, i cili është në pronësi të Daniel Kraljevskit. Ky portal u krijua më 28 shkurt 2022, vetëm një ditë pas fillimit të agresionit rus kundër Ukrainës. Portali antropol.mk është në pronësi të Shoqatës ANTROPOL Shkup, ndërsa Kukuriku.com.mk është në pronësi të kompanisë së shërbimit RADAN ADVERTAJZING DOOEL Shkup.

Russia Beyond (RB) është një media shumëgjuhëshe në internet që promovon interesat e Rusisë në disa hapësira gjuhësore. Sipas përshkrimit të vetë medias, RB është një projekt multimedial ndërkombëtar i menaxhuar nga organizata autonome jofitimprurëse “TV-Novosti”. Por mediat perëndimore e kanë përshkruar RB-në si një mjet tjetër propagandistik të Moskës, që ndryshon në raportimin e saj nga media shtetërore, por luan të njëjtin rol. Kjo media ka botime në gjithsej 14 gjuhë, duke përfshirë edhe gjuhën maqedonase.

Mediat vendase pro-ruse nuk e fshehin preferencën e tyre për dy partitë margjinale në skenën politike në Maqedoninë e Veriut – e para është “Levica” ose “E majta” e Dimitar Apasiev, e cila ka 2 deputetë dhe e dyta është “Edinstvena Makedonija” dhe Janko Bacev, e cila aktualisht nuk është e përfaqësuar në Kuvend.

Përveç portaleve, grupet dhe faqet në Facebook janë dinamike dhe mjaft aktive dhe aktivizimi maksimal ka qenë në drejtim të prishjes së marrëdhënieve me Bullgarinë pas arritjes së marrëveshjes në mesin e vitit 2022 për heqjen e vetos për fillimin e negociatave me BE-në. Protestat në Shkup u inkurajuan nga media të tilla online dhe ato tentuan të shndërroheshin në përplasje etnike maqedonase-shqiptare. Nuk ka dyshim se në këtë zhvillim të ngjarjeve ka kontribuar transparenca e pamjaftueshme e Qeverisë gjatë gjithë rrjedhës së negociatave me Sofjen zyrtare.Ndërkohë që zyrtarët e qeverisë justifikoheshin me ndjeshmërinë e subjektit që po negociohej, mungesa e informacionit për atë që po negociohej në të vërtetë dhe ekskluziviteti i institucioneve shtetërore në të gjithë këtë proces kontribuoi në vendosjen e gjysmë të vërtetave ose lajmeve të rreme në publik, të cilat më pas shërbyen për të ndërtuar narrativa antievropiane dhe antishqiptare në një pjesë të publikut maqedonas. Këto rrëfime synonin të bindin qytetarin maqedonas se “Evropa nuk na do me identitetin tonë” dhe se “shqiptari Bujar Osmani është në bashkëpunim me Bullgarinë për të shitur identitetin maqedonas”.

Të njëjtat grupe dhe media online u përpoqën të ndërtonin narrativa që synonin të dëmtonin imazhin e NATO-s dhe BE-së dhe të forconin lidhjen e popullit maqedonas me Rusinë. Që nga themelimi i saj, Maqedonia e Veriut ka pasur integrimin në strukturat euroatlantike si orientim strategjik. Anëtarësimi i saj në NATO më 30 mars 2020 dhe data e fillimit të negociatave të anëtarësimit me BE u kushtëzuan me nënshkrimin e Marrëveshjes së Prespës me Greqinë. Procesi i arritjes së kompromisit, negociatat, nënshkrimi i Marrëveshjes, referendumi, miratimi i amendamenteve të Marrëveshjes për ndryshimin e Kushtetutës dhe procesi i zbatimit në praktikë u pasuan me propagandë të fortë antiperëndimore. Pas miratimit të ndryshimeve kushtetuese që rezultuan nga Traktati i Prespës, narrativa proruse përbëhej nga informacione që tregonin epërsinë e Rusisë në raport me NATO-n dhe BE-në, veçanërisht para dhe pas fillimit të agresionit kundër Ukrainës. Ndër tregimet më të përhapura janë:

1. Anëtarësimi në NATO është i dëmshëm, i shtrenjtë, por edhe tradhti pasi Greqia merr kontrollin mbi hapësirën ajrore të Maqedonisë së Veriut;
   
2. Rusia ka superioritet ushtarak dhe shkencor ndaj NATO-s dhe BE-së; Fuqia ushtarake BE-SHBA nuk mund t’i rezistojë fuqisë ushtarake të Rusisë;
   
3. Rusia dhe Kina i kanë trajtuar më së miri krizat me pandeminë COVID-19, solidaritetin e tyre dhe egoizmin e Perëndimit ndaj Maqedonisë së Veriut;
   
4. Perëndimi është i ndarë në përpjekjet e tij për të marrë vendime kundër agresionit rus në Ukrainë;
   
5. Sanksionet e BE-së, SHBA-së dhe vendeve të tjera kundër Rusisë nuk do të jenë efektive dhe do të tërhiqen sepse nga kjo do të vuajnë në radhë të parë këto vende;
6. Putini është një udhëheqës i fortë që mbron interesat e popullit rus dhe të gjithë botës ortodokse

Me fillimin e agresionit rus kundër Ukrainës, lista e narrativave u zgjerua ndërsa lufta mediatike u ndez për të portretizuar “të vërtetën” rreth asaj që po ndodhte në Ukrainë. Sipas një analize të “Vërtetmatës”, të publikuar në tetor të vitit të kaluar, rrëfimet e reja synonin të justifikonin apo relativizonin agresionin me këto konstruksione:

1. Bëhet fjalë për një operacion special, i cili vjen si pasojë e ngjarjeve që nisën në vitin 2014, me revolucionin e Maidan-it, dhe që kontribuan në forcimin e politikave anti-ruse në Ukrainë.
2. Perëndimi është dyfish, i njëanshëm dhe joparimor – ka punuar që Kosova të shkëputet nga Serbia dhe të bëhet shtet i pavarur, por kundërshton Donbasin që të ndjekë të njëjtën rrugë.
3. Qëllimi i operacionit special nuk është pushtimi i Ukrainës, por denazistizimi i saj nga elementë që përdorin metoda naziste kundër rusëve etnikë në këtë vend.
4. Ukrainasit janë viktima, dhe Zelensky është një “idiot i dobishëm” i Shteteve të Bashkuara dhe Mbretërisë së Bashkuar. Nëpërmjet Ukrainës, NATO dëshiron të kërcënojë Rusinë dhe të rrezikojë sigurinë e saj.
5. NATO ka zhvilluar armë biologjike në Ukrainë.
6. Evropa është dëmi më i madh kolateral i luftës SHBA – Mbretëri e Bashkuar kundër Rusisë, duke përdorur Ukrainën.
7. NATO nuk është aleanca më e fortë ushtarake, por Organizata e Bashkëpunimit të Shangait (SCO). Anëtarët e saj janë Rusia, Kina, India, Irani, Pakistani dhe Koreja e Veriut është gjithashtu një vëzhgues.
8. Ushtria ruse është e pathyeshme, superiore edhe në raport me NATO-n dhe deri më tani ka shfrytëzuar vetëm një pjesë të vogël të potencialit të saj ushtarak.

Ndryshe nga Rusia Beyond, si një media me bazë në Rusi, media e monitoruar nga Maqedonia e Veriut është më pak e përkushtuar për të promovuar interesat ruse në vend dhe rajon. Disa nga këto media, pas miratimit të Marrëveshjes së Prespës dhe ndryshimeve kushtetuese në vitin 2018, kanë qenë më të rezervuara në përhapjen e narrativave për Rusinë dhe më të hapura me lajmet që promovojnë rolin konstruktiv të NATO-s dhe BE-së.

Në përgjithësi, Rusia Beyond është e fokusuar në publikimin e komenteve, intervistave, analizave dhe lajmeve që nxjerrin në pah epërsinë ushtarake të Rusisë ndaj vendeve të NATO-s dhe afërsinë kulturore të Rusisë me popullin maqedonas.

A ka ndikim kinez dhe iranian në sferën tonë mediatike?

Për shkak se i përkasin grupit të vendeve jodemokratike, Kina dhe Irani konsiderohen të kenë një ndikim keqdashës në demokracitë e nënkonsoliduara të Ballkanit. Vëzhgimi tregoi se qëllimi i mediave kineze, të cilat transmetojnë përmbajtje edhe në gjuhët e rajonit, është promovimi i kulturës, historisë dhe zhvillimit ekonomik të vendit të tyre. Ata nuk tregojnë synim për të ndikuar në faktorët politikë lokalë apo për të ndërhyrë në krijimin e politikave kombëtare. Qëllimi kryesor është promovimi i një imazhi më të mirë për Kinën.

Interesi i tyre për të ndikuar në Ballkan dhe në Maqedoni ka ardhur duke u rritur vitet e fundit. Në intervistën e “Vërtetmatës” me David Plasek, doktorant në Universitetin Charles në Pragë, për ndikimin kinez në Evropën Juglindore dhe në Ballkan, Maqedonia e Veriut është përfshirë nga projektet e infrastrukturës, por përmendet edhe në transmetimin e Universitetit Kinez në Budapest.

Sipas sondazheve të fundit të opinionit publik, ndikimi i Kinës po rritet, ndërsa ai i shteteve të Gjirit mbetet konstant. Kina përdor platformën e internetit, mediat sociale, por edhe radion dhe televizionin për të promovuar veten si një shtet ideal, me zhvillimin më të madh tekniko-teknologjik në botë.

Në të njëjtën kohë, Kina po përpiqet të ndikojë në opinionin publik përmes mediave të saj shtetërore në lëvizje globale – CCTV, Xinhua, CGTN, etj. Kompania më e pranishme në gjuhët e Ballkanit është China Media Group (CMG), e cila përbëhet nga të gjitha kompanitë shtetërore. Radio Ejani funksionon në gjuhën shqipe që nga viti 2013, duke synuar të gjitha zonat etnike shqiptare në Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë.

Në raportimin e tyre për zhvillimet në dhe rreth Ukrainës, Kina është ende në njëfarë sinergjie me Rusinë. Në raportin e parë për manipulimin e informacionit të huaj dhe kërcënimet për ndërhyrje nga Shërbimi Evropian i Veprimit të Jashtëm (EEAS), i publikuar në shkurt të këtij viti, thuhet se për periudhën tetor-dhjetor 2022 Rusia dhe Kina kanë përdorur rrjetet e tyre diplomatike për të përhapur dezinformata dhe ka pasur sinergji në përpjekjet e tyre për të njollosur Perëndimin dhe për të justifikuar agresionin rus. Ndërsa propaganda ruse është rrotulluar kryesisht rreth Ukrainës, propaganda kineze ka qenë kryesisht për marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara.

Sipas raportit, narrativa më e zakonshme kineze përgjatë incidenteve të analizuara ishte tregimi “Perëndimi është agresor ndaj Rusisë”, duke përdorur mesazhe që portretizojnë Perëndimin si antagonist ndaj Rusisë, duke e shtyrë Ukrainën në luftë, duke provokuar dhe përfituar nga ajo luftë, duke synuar mobilizimin ushtarak dhe duke u angazhuar në veprime që ndezin tensionet midis Ukrainës dhe Rusisë. Ky tregim, thuhet në raport, është vërejtur në 17 incidente. Dhe në pjesën tjetër të rrëfimeve vërehet një mbivendosje me ato ruse, si: “Ukraina është agresori i drejtuar ndaj Rusisë”, “Sanksionet kundër Rusisë po japin rezultat të kundërt”, “Perëndimi është hipokrit”, “Ukraina është një shtet nazist dhe terrorist”.

Ndikimi i Iranit realizohet kryesisht përmes Radio IRIB, e cila prodhon lajme edhe në gjuhën shqipe. Kjo radio është media shtetërore e Iranit. Përmbajtja është kryesisht propagandë e qeverisë iraniane kundër Perëndimit, si dhe promovim i aktiviteteve të Qeverisë së Iranit në mbarë botën. Përmbajtja transmetohet nga radiot lokale në vendet e Ballkanit, duke arritur kështu ndikim më të madh tek popullata vendase. Qëllimet e ndikimit iranian në Maqedoninë e Veriut, por edhe në rajon, varen nga karakteristikat etno-kulturore të kombeve apo individëve. Grupi i synuar janë qytetarët e fesë islame, me promovimin e shiizmit si degë e besimit, në mesin e besimtarëve që në masë dërrmuese i përkasin degës tjetër, d.m.th. sunnizmi. Përmes përhapjes së kësaj shkolle fetare krijohet terren për ndikim më të madh, duke pasur parasysh faktin se besimi është mjeti më efikas dhe më i lirë për zgjerimin dhe forcimin e atij ndikimi në politikë, ekonomi dhe sfera të tjera.

Për shkak të partneriteteve gjeopolitike në Lindjen e Mesme, ndikimet e Iranit shpesh bashkohen me ato të Rusisë, veçanërisht kur bëhet fjalë për sulme kibernetike. Objekti i sulmeve të tilla ishte edhe Shqipëria, për shkak të vendimit për t’u dhënë strehë rreth 2 mijë luftëtarëve kundër regjimit iranian. Nëpërmjet sulmeve kibernetike, Irani arriti të depërtonte në disa sisteme kryesore elektronike të shtetit shqiptar, duke marrë kështu sekretet kryesore shtetërore. Pas këtyre sulmeve, Shqipëria vendosi të ndërpresë marrëdhëniet me Iranin.

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari