Propaganda ruse përdor forma të ndryshme të mediave sociale dhe kanaleve për të përhapur propagandën e saj. Ajo po bën një luftë në Ukrainë, por po bën gjithashtu një luftë hibride me shumë vende të tjera. Maqedonia e Veriut dhe Ballkani janë objektivi i kësaj propagande

Shkruan: Goran Lefkov

Rrjetet sociale janë arma më e fortë e propagandës ruse. Gënjeshtra, manipulime, shtrembërime të së vërtetës. Kjo është receta me të cilën regjimi i Putinit po “bombardon” botën demokratike. Me fillimin e luftës në Ukrainë, Bashkimi Evropian ndaloi kanalet ruse nga të cilat përhapej propaganda ruse, si “Russia Today”, “Sputnik” dhe televizione dhe media të tjera. Pastaj propaganda ruse filloi të shtohej përmes mjeteve të komunikimit në rrjetet sociale.

Objektivi kryesor i propagandës ruse sot është rrjeti social Facebook, sepse ndryshe nga Facebook-u tradicional, nuk ka një kontroll rigoroz të asaj propagande. Gjithçka mund të publikohet, thotë Goran Georgiev, studiues në Qendrën për Hulumtime Demokracie, nga Sofja.

Një arsye tjetër pse njerëzit shkojnë në Facebook është se propaganda ruse është shumë më efektive atje, ndryshe nga mediat tradicionale ku ka përmbajtje të tjera dhe propagandistët rusë nuk janë të sigurt nëse mesazhi do të arrijë tek përdoruesit për të cilët është menduar, thotë Georgiev.

Në Qendër janë duke punuar në hulumtimin e aktiviteteve të ambasadave ruse në Ballkan, duke përfshirë edhe misionin rus në Shkup. Vërtetmatësi tashmë ka raportuar për aktivitetet në rrjetet sociale të kësaj ambasade.

Rusia dhe aleatët e saj po bëjnë gjithçka për të lejuar që këndvështrimi i tyre të mbizotërojë në mediat sociale.

Për shkak të aktiviteteve të tyre, Metës – pronarit të rrjetit social Facebook, iu desh të zgjidhte kontratën për moderimin e komenteve në Facebook me kompaninë kanadeze Telas, me klone në disa vende ballkanike.

Kishte një hulumtim të BBC-së për moderimin në gjuhën persiane që po zhvillohej në Essen të Gjermanisë, ku në këtë kompani kishte njerëz të rrezikuar dhe të trajnuar nga shërbimet sekrete iraniane.

E njëjta gjë po ndodh edhe në rajonin tonë. Në Telas punonin bullgarët të cilët moderonin përmbajtjen në gjuhën bullgare dhe ruse në Facebook. Ata bllokuan profilet e njerëzve që kritikonin Rusinë, edhe pse ishin kritika që nuk shkelnin rregullat e përdorimit të Facebook. Ata fshinë komentet kritike dhe lanë dezinformatat ruse të përhapen

Hapësira e internetit e përshtatshme për propagandë

Rënia e mediave tradicionale, kriza e financimit të gazetave dhe televizioneve çuan në një kthesë kyçe, veçanërisht nëpërmjet informimit të të rinjve. Edhe pse televizioni, me rreth 75 për qind, është ende mjeti i parë i informacionit në vend, është e rëndësishme të theksohet se pak më shumë se 50 për qind e përdoruesve të internetit e përdorin atë edhe për informacion dhe për të lexuar lajme.

Këto prirje u përdorën edhe nga regjimet totalitare, si Rusia dhe Kina, për të zgjeruar ndikimin e tyre në vendet e Ballkanit.

Nga hulumtimi i SCOOP Maqedoni, doli se ndryshe nga 10 vjet më parë kur manjatë të mëdhenj rusë blenë televizione të tëra, siç ishte rasti me televizionin “Alfa” në Bullgari, të kryetarit të partisë Ataka, Volen Sidorov, tani trendet po lëvizin në internet.

Sipas hulumtimit të Institutit për Analiza Globale nga Sofja, ndikimi rus më së shumti përhapet përmes portaleve serbe, “Sputnik” dhe “Informer”.

Aftësia e Kremlinit për të depërtuar në ekosistemet e informacionit të vendeve të Evropës Juglindore varet nga shtrirja e “infrastrukturës lokale” të vendeve dhe profileve që mbështesin politikat e Kremlinit, sipas një publikimi nga Instituti për Analizat Globale me qendër në Sofje, botuar dhjetorin e kaluar.

Konfirmimi i kësaj qasjeje erdhi nga Hristo Grozev, një nga themeluesit e rrjetit me famë botërore të gazetarëve hulumtues Bellingket, i cili jetonte në Vjenë, por tani ai është zhvendosur në një vend të sigurt dhe me mbrojtje të shtuar, për shkak të kërcënimit të sigurisë së tij personale. Këtë vit ai publikoi emrat e njerëzve në Bullgari dhe Evropën Lindore që paguheshin për të përhapur propagandën ruse. Është përmendur drejtpërdrejt emri i banorit të Dellçevës, Darko Todorovski, i cili më pas ka deklaruar se analizat i ka pasur personalisht si doktorant në Rusi.

Në qershor të vitit të kaluar, Lena Borislavova, shefe e kabinetit të ish-kryeministrit bullgar Kiril Petkov, tha se ekzistonte një listë e gjatë e figurave publike, politikanëve, gazetarëve dhe profesorëve që paguheshin nga shërbimet ruse.

Hapësira në internet si një mjet i fuqishëm për dezinformim

Rrjetet sociale po marrin një rol gjithnjë e më të madh në informimin e qytetarëve. “Pak më shumë se 50 për qind e përdoruesve të internetit e përdorin atë për informacion dhe për të lexuar lajme”, thuhet në raportin MIM. Kjo përqindje tek të rinjtë e moshës 15 deri në 29 vjeç shkon deri në 85 për qind.

Por ndryshe nga mediat tradicionale, rrjetet sociale janë një mjet shumë i madh në duart e dezinformatorëve. Arsimimi i ulët mediatik i qytetarëve në Maqedoninë e Veriut është terren pjellor për këtë dezinformim.

Rreziku i dezinformatave dhe lajmeve të rreme është i madh edhe për shoqëritë me demokraci dhe arsimim mediatik shumë më të zhvilluar. Shembulli i grupeve Welles gjatë zgjedhjes së Donald Trump si president i Shteteve të Bashkuara, si dhe Brexit, tregoi se askush nuk është i sigurt dhe i imunizuar ndaj dezinformatave në hapësirën online (internet).

Duhet të ndërmerren disa hapa për të siguruar një pengesë më të lartë ndaj këtij dezinformimi që hyn në hapësirën online (internet).

Sipas Rumena Filipova, një studiuese në Qendrën Globale për Analitikë, rajoni i Evropës Juglindore është një objektiv i regjimeve autoritare në përhapjen e dezinformatave.

Është e nevojshme të ketë histori cilësore gazetareske që do të informojnë qytetarët për rreziqet në hapësirën online, duke përmirësuar monitorimin e pronësisë së medias dhe transparencë më të madhe për origjinën e kapitalit të këtyre pronarëve, duke krijuar një rrjet të fortë rajonal për të mbështetur gazetarinë investigative dhe duke rritur shkrim e këndim mediatik, thotë Filipova.

Menjëherë pas agresionit kundër Ukrainës, strukturat e regjimit në Moskë rekrutuan të ashtuquajturat “ushtarët kibernetikë” të cilët kishin për detyrë të bashkoheshin në kanalet Telegram dhe YouTube dhe të postonin komente që justifikonin agresionin ndaj Ukrainës.

Sipas Andrei Zakharov, një gazetar investigativ nga Rusia, ky është një model tashmë i përdorur i pushtimit të hapësirës kibernetike.

Në vitin 2017, zbulova të ashtuquajturat fabrikat e trolleve, derisa punoja në RBK (grup mediatik rus). Ata kishin për detyrë të krijonin dezinformata që përputhen me pikëpamjet e Kremlinit dhe ta tregtojnë atë në mbështetje të regjimeve jodemokratike në mbarë botën. Kështu ndodhi të sajohen shumë gënjeshtra dhe dezinformata në zgjedhjet në SHBA dhe për Brexit, thotë Zakharov.

Këtë vit, RBC përsëri njoftoi se regjimi po rekrutonte të ashtuquajturat ushtri të ushtarëve kibernetikë.

Rreziku i vendeve serb folëse për Maqedoninë e Veriut

Në hulumtimin e fundit të Byrosë së Kërkimeve Sociale BIRODI, portalet serbe “Sputnik” dhe “Informer” janë grushtet rrahëse të propagandës ruse në vendet e ish-Jugosllavisë. Ato gjithashtu mbështeten nga kompanitë ruse të energjisë që operojnë në Serbi, përmes reklamave dhe financimit të mediave ekzistuese serbe.

Edhe pse këto portale dhe media publikohen në Serbi, ato transmetohen edhe në Maqedoni përmes hapësirës online.

Pothuajse nuk ka maqedonas që nuk e kupton gjuhën serbe. Përmbajtja e portaleve pro-ruse në Serbi është lehtësisht e aksesueshme për lexuesit maqedonas. Gjeneratat e vjetra në shkollë studionin gjuhën serbo-kroate, po ashtu në atë kohë burrat kryenin shërbimin ushtarak në Ushtrinë Popullore Jugosllave dhe e gjithë kjo më tej i bën portalet propagandistike serbe një mjet të fuqishëm të propagandës ruse kundër popullatës maqedonase.

“Vërtetmatësi” raportoi në fillim të vitit se Maqedonia e Veriut u përmend në “Sputnik” për tema që ishin në përputhje me pikëpamjet e propagandës ruse.

Ata ishin mjaft aktivë në vitin 2022, duke promovuar pozicionet ruse. Kështu, kur shkruani “Maqedonia e Veriut” në “Informer”, më shumë se 30 tekste shfaqen vetëm për lidhjen midis Maqedonisë së Veriut dhe Rusisë. Vendimi i qeverisë maqedonase për të dëbuar 5 diplomatë rusë në vitin 2022 u përdor për të promovuar anën ruse të historisë. Për të ndezur pasionet, ata përdorën një deklaratë të Ivan Stoiljkovic, deputet i Kuvendit të Maqedonisë nga komuniteti serb, në të cilin ai deklaroi se dëbimi i diplomatëve rusë nga Maqedonia e Veriut është si të dëbosh serbët nga Maqedonia.

Stoiljkovic ishte shumë shpesh i pranishëm me deklaratat dhe qëndrimet e tij në këto portale. Ai dhe dy deputetë të së majtës ishin të vetmit në Kuvendin e Maqedonisë që votuan kundër miratimit të deklaratës në mbështetje të Ukrainës.

Gjithashtu, në tekste mund të identifikohen tema në të cilat thuhet se Maqedonia e Veriut do të ketë probleme me energjinë dhe produktet ushqimore. Të njëjtat rrëfime mund të gjenden edhe në mediat ruse, si “Rasha Today”.

Të pranishme në portalet proruse në Serbi ishin kërcënimet e zyrtarëve rusë se do të ndalojnë eksportin e gazit në Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi, pas ndalimit të fluturimit të avionit të Sergej Lavrov në këto vende.

Ndikimet mediatike të Turqisë dhe Kinës në Maqedoninë e Veriut

Turqia është tradicionalisht e pranishme në mesin e myslimanëve në Ballkan dhe ndikimin e saj e transmeton përmes Televizionit Kombëtar Turk dhe Agjencisë Anadolu. Është i pranishëm më së shumti në Kosovë, Bosnjë dhe Hercegovinë, Maqedoni dhe një pjesë të Shqipërisë. Përmes këtyre mediave po detyrohet qëndrimi turk në luftën në Ukrainë, si ndërmjetës mes palëve ndërluftuese.

Në rubrikën e propagandës myslimane, përveç organizatave dhe kanaleve turke në rrjetet sociale, mund të gjeni edhe disa organizata joqeveritare dhe kanale që përhapin propagandën e islamit ekstrem në Maqedoni. Kryesisht te shqiptarët dhe maqedonasit myslimanë.

Propaganda kineze hyn në Maqedoni nga dera e madhe përmes investimeve të tyre në projekte infrastrukturore, por aktivitete janë vërejtur edhe përmes Universitetit Kinez me seli në Budapest. Në “Brifingun e së dielës” ata kanë qëndrime dhe qasje shumë të ngjashme me propagandën ruse.

Ndonëse kjo propagandë është e re, megjithatë ajo filloi mjaft agresivisht. Një kanal më i drejtpërdrejtë për ndikimin e fushatave informative kineze është Facebook, përkatësisht faqet e Ambasadës Kineze në Shkup dhe Institutit Konfuci, i cili ka qenë i pranishëm në Facebook pothuajse që nga themelimi i tij në vitin 2013, edhe pse ne fillim kishte shume pak postime ne krahasim me sot.

Format inovative të vendosjes së ndikimeve negative

Gjëja e fundit që ambasadat ruse po bëjnë në Facebook është një teknikë e njohur si propagandë e zezë. Kjo është një teknikë e luftës psikologjike.

Këto janë postime të koordinuara nga shërbimet sekrete ruse. Si funksionon? Ata do të publikojnë një pamje të një faqe interneti të njohur për ne si një portal që publikon dezinformata ruse. Në tekstin e asaj pamjeje, ata do të publikojnë përmbajtje si:

“Kjo është një faqe interneti që është krijuar nga Perëndimi dhe ata thonë se është në shërbimet ruse, por në fakt nuk është kështu, në mënyrë që ne, autoritetet ruse, të dukemi si njerëzit e këqij,” thotë Georgiev.

Burim i shpeshtë i dezinformatave në Maqedoni është profili në Twitter i ambasadorit rus në Shkup, Sergej Bazdnikin. Kjo tregon drejtpërdrejt se administrata zyrtare ruse është e përfshirë në luftën e dezinformimit.

Përdoren të gjitha metodat dhe modelet e disponueshme. Nga postimet në rrjetet sociale e deri te organizimi i eventeve ku do të promovohet “e vërteta ruse”. Tendenca të tilla përsëriten pothuajse në çdo vend.

Në Bullgari organizojnë evente dhe madje abuzojnë me fëmijët për propagandën e tyre. Shembulli më i fundit është kur në Varna, (ku mbështetja e Vozrazhdane – një parti proruse në Bullgari është më e madhja), u organizua një ngjarje në të cilën duhej të mbante një fjalim ambasadorja ruse Eleonora Mitrofanova dhe nxënësve iu tha se nëse nuk do të vinin në ngjarje, do të shkruheshin për mungesa të pajustifikuara nga shkolla. Plani ishte që kjo ngjarje të shpërndahej në rrjetet sociale dhe fjalimi i Mitrofanovës supozohej të përmbante propagandë ruse.

Ndër kërkimet më të fundit për këtë temë është ai i Metamorfozës i kryer në periudhën nga nëntori 2021 deri në prill 2022. Përfundimi është se dezinformimi filloi të përhapet me shpejtësi sapo shpërtheu lufta në Ukrainë më 24 shkurt 2022. Por gjithashtu se “numri më i madh i artikujve dezinformues erdhën nga rrjetet sociale – 152 nga artikujt e analizuar ishin postime personale në Facebook dhe vetëm tetë ishin artikuj në media.” Gjithashtu, dezinformimi bazohej kryesisht në artikuj mediatikë në mediat vendase ose të huaja (deri në 76 nga të gjithë artikujt dezinformues), dhe më pas në postimet në rrjetet sociale (38 postime, nga të cilat 19 në “Facebook”, dhe 14 në “Twitter”). Në një masë më të vogël, dezinformimi u bazua gjithashtu në postimet në YouTube (16), faqet e internetit (13), si dhe burime të tjera

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari