U danima prije nego što je Rusija napala Ukrajinu, mediji iz cijelog regiona izvještavali su o dešavanjima u istočnoj Ukrajini, uglavnom prenoseći izvještaje stranih medijskih kuća i izjave visokih zvaničnika kako iz naše regije, tako i iz inostranstva.

Svjetski mediji prenijeli su 21.2.2022. godine tvrdnje ruske Federalne sigurnosne službe (FSB) prema kojima je ukrajinska vojska ispalila projektil na rusku teritoriju, kao i demanti vlasti u Kijevu (1, 2, 3, 4).

Kako je izvijestio Reuters, FSB je u ponedjeljak, 21. februara, saopštio da je projektil ispaljen sa ukrajinske teritorije uništio objekat graničnih patrola u Rostovskoj oblasti. Uz ovu tvrdnju je ruska državna novinska agencija RIA objavila i video koji prikazuje uništeni objekat, ali ne i trenutak u kojem projektil pogađa objekat niti ostatke projektila. Ukrajina, kako se navodi u Reutersovom članku, poriče odgovornost za granatiranje ruske teritorije i optužuje Rusiju za plasiranje lažnih vijesti. Spomenuti Reuters, Moscow Times, India Today, USN, kao i mnogi drugi mediji širom svijeta, u svoje izvještaje uvrstili su i saopštenje FSB-a, ali i demanti ukrajinskih vlasti.

Desetine portala iz BiH i regije, uključujući Index, Danas, Politiku, N1 Srbiju, Radio Kameleon, Srpsku info, Večernji  i mnoge druge, također su objavili vijest o uništenom objektu na ruskoj pograničnoj teritoriji, ali i demanti Ukrajine u istom članku. S druge strane, BHRT, ATV, FACE, Glas Srpske, Kurir, Republika i drugi objavili su prvo FSB-ovo, pa onda ukrajinsko saopštenje u drugom članku. Tačnije, ukupno 37 portala u regiji objavilo je obje informacije, bilo u jednom ili dva odvojena članka ( 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 , 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37).

Pojedini mediji su, pak, iz svog izvještavanja u potpunosti izostavili demanti Ukrajine, oslanjajući se potpuno na informacije ruske sigurnosne službe i novinske agencije.

I dalje je, naime, nejasno da li je ukrajinska vojska zaista granatirala rusku teritoriju, s obzirom na to da Rusija i Ukrajina iznose suprotstavljene tvrdnje te da i dalje ne postoje jasni materijalni dokazi kojima bi se utvrdilo koja je istinita. Većina svjetskih, ali i regionalnih kredibilnih medija, ne tvrdi ni jedno ni drugo, već u istim izvještajima prenosi oba saopštenja.

U medijima u Srbiji najviše članaka, i to onih o ruskom saopštenju

Uprkos tome, u pojedinim medijskim izvještajima u regiji, uglavnom izvorno objavljenim na portalima u Srbiji, objavljene su samo tvrdnje FSB-a, koje se predstavljaju kao činjenice. Neki su mediji vijesti o ovom događaju odlučili dodatno “dramatizirati” opremajući članke senzacionalističkim naslovima:

UKRAJINCI GRANATIRAJU RUSKU TERITORIJU: Razneli granični punkt, zgrada u potpunosti uništena (VIDEO) (Pink)

POČELO JE! UKRAJINCI GRANATIRAJU RUSKU TERITORIJU: Razneli granični punkt! (Happy)

NIŠTA NIJE OSTALO! Pogledajte kako je ukrajinski projektil uništio ruski granični punkt (VIDEO) (Espreso)

UKRAJINCI GRANATIRAJU RUSKU TERITORIJU! Razneli granični punkt, objekat FSB uništen (VIDEO) (Novosti)

Ostali portali iz Srbije koji su objavili samo rusko saopštenje su Sputnik, Alo, Novosti, Informer, Mondo, Happy, Pravda, Objektiv i mnogi drugi, a ukupno ih je 25 (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25).

Portali Republika i Kurir su prvo objavili saopštenje FSB-a u člancima sa senzacionalističkim naslovima. Oba portala su kasnije objavila nove članke (1, 2) o novom ruskom saopštenju o tome da je ruska vojska na granici uhvatila ukrajinske diverzante i likvidirala ih. Na samom dnu tog članka se, u svega par rečenica, navodi demanti Ukrajine na ove tvrdnje, kao i na ranije tvrdnje o granatiranju objekta na granici. Iako ova dva portala na koncu jesu objavila demanti Ukrajine, većinu prostora i pažnje posvetili su tvrdnjama iz Rusije, dok je ukrajinski demanti usputno spomenut na kraju članka, i to o novim ruskim tvrdnjama.

Kako su mediji u BiH izvijestili o ovome

Neki portali u BiH, tačnije njih pet, prenoseći vijesti iz srbijanskih medija, također su prenijeli tvrdnje FSB-a bez demantija Ukrajine, koji nisu objavili ni naknadno u novim člancima.

 FSB: Ukrajinci granatirali ruski granični punkt (Bijeljina)

Rusi javljaju da je granata sa teritorije Ukrajine pogodila punkt granične službe (Ilidža grad)

Donjecka Narodna Republika proglasila VANREDNO STANJE! (Pozitivna Srpska)

NAPADNUTA RUSIJA Ukrajinci raketirali punkt tajne službe! (Alo online)

Rusi javljaju da je granata sa teritorije Ukrajine pogodila punkt granične službe (Grad)

U Hrvatskoj i Crnoj Gori oba saopštenja prošla uglavnom nezapaženo

Hrvatska novinska agencija Hina je 21.2.2022. godine objavila članak koji sadrži i tvrdnje ruske sigurnosne službe, kao i demanti Ukrajine. Na njihovoj web stranici vijest je u cijelosti dostupna samo pretplatnicima/ama, ali ju je moguće pročitati na nekoliko drugih portala, kao što su Index, Večernji i Nacional, Tportal, Direktno, Geopolitika i Glas Istre.

Kada je riječ o medijima iz Crne Gore, portal Vijesti (.me) objavio je i saopštenje FSB-a i demanti Ukrajine.

Iako su neki mediji nakon objave saopštenje FSB-a prenijeli ukrajinski demanti u odvojenom članku, 30 portala u cijeloj regiji nije objavilo ukrajinski demanti ni naknadno.

Poseban primjer selektivnog izvještavanja o incidentu na ruskoj granici predstavljaju članci pojedinih portala koji izvještavaju o rusko-ukrajinskoj krizi “iz sata u sat”.

Portali Srbin, Objektiv i Sputnik, koji “uživo” prate najnovije događaje u Ukrajini, objavili su oko 11 sati ujutru 21. februara vijest o navodnom ukrajinskom projektilu koji je uništio objekat u Rostovskoj oblasti. Od tada, pa do pisanja ove analize, njihovi članci dopunjeni su desetinama vijesti o razvoju situacije u Ukrajini, ali ne i demantijem ukrajinske vlade na optužbe o granatiranju ruske teritorije.

U našoj prethodnoj analizi o medijskom izvještavanju o dešavanjima u Ukrajini kratko je objašnjena pozadina rusko-ukrajinske krize:

Iako je saopštenje FSB-a objavljeno prije ukrajinskog saopštenja, oba su u vrlo kratkom roku bila dostupna i u svjetskim i u regionalnim medijima. Uprkos tome, pojedini mediji odlučili su ignorisati saopštenje o poricanju krivice iz Ukrajine.

Selektivno, jednostrano izvještavanje o nekom događaju, pogotovo u kriznim trenucima, predstavlja ozbiljno kršenje etičkih normi novinarske profesije.

U Kodeksu za štampu i online medije Vijeća za štampu BiH, između ostalog, navodi se:

Novinari i urednici ne smiju prikrivati i/ili zadržavati važne informacije čije bi objavljivanje moglo materijalno utjecati na tumačenje objavljenog izvještaja i razumijevanje kod čitalačke publike.
(…)
Pri izvještavanju i komentaru kontroverze novinari će učiniti legitiman napor da saslušaju i predstave sve strane u sporu. Ako se jedna strana u kontroverzi odbije oglasiti, novinari mogu opravdano navesti ovo odbijanje u svom izvještaju.
(…)
Urednici i novinari dužni su da prenesu stavove svih učesnika u nekom događaju odnosno svih zainteresiranih strana, a po potrebi i mišljenja eksperata koji nisu involvirani u događaj, nemaju direktni interes ili nisu povezani s akterima događaja.

Slične smjernice navode se i u Kodeksu novinara Srbije, objavljenom na web stranici Saveta za štampu.

Shodno činjenicama, članci medija koji su o incidentu na ruskoj granici izvještavali jednostrano, odnosno oslanjali se samo na ruske izvore, bez spominjanja ukrajinskog demantija, dobijaju ocjenu pristrasno izvještavanje.

(Raskrinkavanje.ba)